اعصاب مغزی ۱۲ گانه و نحوه عصبدهی آنها

عصب مغزی زوج اول یا عصب بویایی

عصب بویایی (Olfactory nerve) حاوی رشته های آوران ویژه حس بویایی هست. چیزی که در این عصب مهم هست این هست که عصب بویایی فقط دارای رشته های حسی هست و رشته ی حرکتی ندارد. رشته ی حسی آن SA  یا همان رشته ی آوران ویژه هست که مربوط به حس بویایی هست.

مسیر عصب بویایی: گیرنده های حس بویایی همان زوائد بویایی این عصب هستند که در سقف فوقانی حفره ی بینی قرار دارند و زوائد مرکزی با پیوستن به هم و با عبور از صفحه ی غربالی شکل استخوان اتموئید(Cribriform plate) وارد حفره ی کرانیال قدامی می شوند. بنابراین یکی از اعصاب مغزی را عصب زوج یک یا عصب olfactory تشکیل می دهد.

عصب زوج دوم یا عصب بینایی

یکی دیگر از مهمترین اعصاب مغزی عصب بینایی یا عصب اپتیک هست. این عصب همانند عصب بویایی فقط دارای رشته های حسی از نوع رشته های آوران ویژه یا  SAهست. این رشته ها اطلاعات بینایی را از فوتورسپتورهای شبکیه به مغز می برند. عصب بینایی از طریق کانال بینایی وارد حفره ی کرانیال میانی می شوند.

عصب مغزی زوج سوم یا عصب اکولوموتور

این عصب برخلاف عصب زوج یک و دو فاقد رشته های حسی هست و فقط رشته های حرکتی دارد. این عصب که جزو اعصاب مغزی نیز می باشد دارای دو نوع رشته ی حرکتی GSE  وGVE  هست.

مسیر عصب اکولوموتور: از بین پل مغزی و مغز میانی در قدام ساقه ی مغز خارج می شود. سپس وارد کنار قدامی چادرینه ی مخچه می شود و درجدار خارجی سینوس غاری به سمت جلو می رود و از طریق شکاف کاسه ی چشمی فوقانی از حفره ی کرانیال خارج می شود. اما در کره ی چشم هر کدام از رشته های GSE  و GVE چه کاری انجام می دهند؟

رشته های وابران سوماتیک عمومی یا GSE عضلات بالابرنده ی پلک فوقانی، رکتوس فوقانی، رکتوس تحتانی، رکتوس داخلی و مایل تحتانی را عصب دهی میکند.

رشته های وابران احشایی عمومی یا GVE  رشته های پاراسمپاتیک پیش گانگلیونی هستند که در گانگلیون مژگانی سیناپس می دهند و نهایتا عضلات اسفنکتر مردمک و عضلات مژگانی را عصب دهی می کنند.

عصب زوج چهارم یا عصب تروکلئار

از دیگر اعصاب مغزی عصب تروکلئار هست که این عصب دارای رشته های عصبی GSE می باشد و عصب دهی به عضلات مایل فوقانی کاسه ی چشم را برعهده دارد.

مسیر عصب تروکلئار: از مغز میانی منشا می گیرد . در جدار طرفی سینوس کاورنوس به سمت جلو طی مسیر می کند و در نهایت از طریق شکاف کاسه ی چشمی فوقانی وارد کاسه ی چشم می شود.

عصب زوج پنجم یا عصب تریژمینال

یکی از اعصاب مغزی مهم همین عصب تریژمینال هست که بخش عمده ی حس سر را تامین می کند. و آسیب به این عصب مغزی باعث فقدان حس روی صورت میشود. این عصب مغزی دارای رشته های آوران سوماتیک عمومی(GSA) و وابران برونشیال(BE ) می باشد. بنابراین عصب مغزی هم دارای رشته های حسی هست و هم دارای رشته های حرکتی هست. رشته های حسی حس صورت را به مغز انتقال می دهند و رشته های حرکتی دستور مغز را به یرخی عضلات مثل عضلات جونده می رساند.

عصب تریژمینال دارای سه شاخه ی مهم افتالمیک، ماگزیلاری و مندیبولار هست.  افتالمیک از شکاف کاسه ی جشمی فوقانی وارد کاسه ی چشم می شود. همچنین عصب ماگزیلاری از سوراخ گرد حفره ی کرانیال را ترک می کند و عصب مندیبولار حفره ی مغز را از طریق سوراخی به نام سوراخ بیضی ترک خواهد کرد.

عصب مغزی زوج ششم یا عصب ابدوسنت

شما را با عصبی دیگر از اعصاب مغزی آشنا میکنم. عصب ابدوسنت عصبی بسیار مهم در حرکات کره ی چشم هست . این عصب دارای رشته های حرکتی هست و رشته های حسی ای ندارد. رشته های حرکتی این عصب از نوع رشته های وابران سوماتیک عمومی یا GSE هست. عصب ابدوسنت از شکاف کاسه ی چشمی فوقانی از حفره ی مغزی خارج و به حفره ی چشمی وارد می شود. این عصب به عضله ی رکتوس خارجی کاسه ی چشم عصب رسانی می کند.

در صورت آسیب به عصب ابدوسنت، بیمار از حرکت دادن چشم ها به سمت خارج ناتوان هست. از مهمترین علت های آسیب به عصب ابدوسنت، آسیب مغزی و آسیب به سینوس کاورنوس یا غاری در مغز می باشد.

شکاف کاسه ی چشمی فوقانی و عبور اعصاب معزی زوج سه، چهار، پنج و شش

همانطور که گفته شد اعصاب اکولوموتور،تروکلئار و ابدوسنت مسئول عصب دهی به عضلات کاسه ی چشم هستند. و با عصب دهی به این عضلات موجب حرکت کره ی چشم در جهات مختلف می شود بنابراین لازم است این اعصاب وارد کاسه ی چشم شوند، عصب افتالمیک نیز جهت تامین حس چشم ها، ملتحمه، پلک فوقانی و … باید وارد کاسه ی چشم شود لذا تمامی این اعصاب از طریق شکاف کاسه ی چشمی فوقانی حفره ی کرانیال میانی را ترک نموده و به کاسه ی چشم وارد می شوند. با توجه به نقش اعصاب زوج ۳ ، ۴ و ۶ در حرکت دادن چشم ها به سمت جهات مختلف، آسیب به این اعصاب مغزی باعث اختلال در حرکت دادن چشم ها در جهات مختلف می شود.

عصب زوج هفتم یا عصب فاسیال

عصب فاسیال یک از مهمترین اعصاب مغزی هست که آسیب به این عصب مشکلات و بیماری های فراوانی در پی دارد. چرا که این عصب دارای رشته های فراوان حسی و حرکتی هست.